آنکه اوّلاً افکار هر کسی در معرض تحوّل و تطوّر بوده و نمیتوان قسمتی از آنرا معیار ثابت و لایتغیّر قسمتهای دیگر قرارداد.
ثانیاً – مادام که خیام طبع سرشار و روانی داشته معقول نیست که فقط بنظم نکات فلسفی کفایت ورزیده و از مضامین دیگر صرف نظر کرده باشد.
ثالثاً – احراز سبک شاعری بنحویکه بتوان آنرا معیار تشخیص قطعی اشعار او از اشعار مشابه غیر او قرار داد بسیار مشکل بلکه متعذّر است؛ زیرا چنانکه قبلاً گفته شده هر سبکی دارای سه مرتبهٔ عالی و متوسط و ساده است و چنانچه بتشخیص شخصی، در مورد نوع عالی، بتوان اعتماد کرد تشخیص او، در مورد دو نوع ساده و متوسّط، بهیچوجه شایان اطمینان نخواهد بود و بسیار ممکن است که شخص نقّاد، بسبب غفلت از این نکته، رباعیهائی را که از دو نوع اخیر است، براثر مقایسه با رباعیات نوع اوّل مردود و مطرود داشته و در نتیجه، مرتکب اشتباه فاحشی بشود.
رابعاً – بسیار بعید است که ذوق و سلیقهٔ شخصی، در تطبیق سبک شاعری با اشعار مورد شبهه و تردید، دخالت و تأثیری نداشته باشد؛ چنانکه مرحوم فروغی پس از آنهمه زحماتی که در این راه کشیده، در آخر امر با کمال انصاف میگوید «این رباعیها که ما اختیار کرده بنام خیام قلمداد میکنیم مدّعی نیستیم که بطور قطع و یقین از خیام است، یا اینکه رباعیات خیام منحصر باین است که ما فراهم کرده‌ایم. بنظر ما، اینها از نوع سخن حکیم نیشابور است و میتواند از کلام او باشد و شایستگی دارد؛ امّا حاکم حقیقی، در این امر، ذوق و سلیقهٔ ما بوده است؛ نه سند و دلیل و برهان و اگر دیگری ذوق و سلیقه‌اش غیر از این باشد؛ با او نزاع نداریم و آرزومندیم که بعدها از گوشه و کنار، اسناد و مدارکی بدست بیاید؛ تا اینکه مثل ما ملجاء نباشند که رباعیات خیام را، تنها، از روی سلیقه و ذوق شخصی تشخیص بدهند».
بعقیدهٔ نگارنده، چنانکه صحّت و اصالت اثری مهمّ میباشد، همچنان جامع بودن آن هم، دارای اهمیّت شایان بوده و همان سعی و اهتمامی که در صحّت انتساب اشعاری بیک شاعر معیّن لازم است، در پیدا کردن و فراهم آوردن همهٔ اشعار او هم
