خیام و فلسفه و تطوّر افکار او
بسیاری از دوستداران خیام توقّع داشته و دارند که او در همهٔ آرا و افکار خود از اوّل تا آخر عمر دراز خویش بیک روال باقی مانده و هیچگونه تغییر و تبدیلی نیافته باشد. بنظر آنان کوچکترین تفاوت و اختلافی در معانی و مضامین رباعیات او، بزرگترین عیب و نقصی در نبوغ آن حکیم فرزانه بشمار میرود و بدین سبب، هر یک از آنان از رباعیات منسوب بخیام، آنچه را که تا اندازهای موافق ذوق و سلیقهٔ خویش میدیده انتخاب و بقیه را، باستناد اینکه مطابق افکار و عقاید خیام نیست ردّ کردهاند. با وجود این در کوچکترین مجموعهای که از این رباعیات گرد آوردهاند، باز هم، رباعیهای متفاوتی پیدا میشود؛ زیرا که این رباعیها، مانند اثر واحدی در یک برههٔای از زمان بسلک نظم و تحریر کشیده نشده و تاریخ انشاء آنها هم معیّن نیست تا بشود دستهبندی و تعیین کرد که هر قسمتی در چه موقعی ساخته شده است و تطوّر افکار در افراد بشر امریست طبیعی و هرگز نمیتوان انتظار داشت که شخصی از آغاز عهد شباب تا پایان دورهٔ مشیب بیک نسق فکر کرده و بر یک عقیده ثابت و لایتزلزلی باقی بماند؛ علیالخصوص که آن شخص، داهی تیز رأی و متفکّر خردهبینی هم بوده باشد.
از دانشمندان معاصر انگلیسی لرد برتراند راسل که شهرت جهانی دارد،[۱] راجع بتطوّر افکار خود کتابی تحت عنوان (رشد و تکامل فلسفی مـن) در دویست
- ↑ لرد برتراند راسل (L. B. Russell) ریاضیدان و فیلسوف معاصر انگلیسی است که در دانشگاههای چین و آمریکا و انگلستان کرسی استادی داشته. در سال ۱۸۷۲ تولد یافته و در ۱۹۴۹ میلادی از طرف جرج ششم بأخذ نشان (لیاقت) نایل آمده این همان نشانی است که به وینستون چرچیل بپاداش فداکاریهای دشوار او در جنگ جهانگیر دوم داده شد. لرد راسل از جانب جرج بعضویت گروه ممتاز دانشمندان و وطنپرستان انگلستان نیز انتخاب شد اعضاء این گروه در تمام انگلستان بیش از بیست و چهار نبود. مشارالیه در سال ۱۹۵۰ بعنوان بشردوستی و آزادیخواهی بدریافت جایزهٔ نوبل نیز نایل گشته است.