برگه:NadereAyyamRobaiyatKhayyam.pdf/۲۰۵

از ویکی‌نبشته
این برگ نمونه‌خوانی شده ولی هنوز هم‌سنجی نشده‌است.

خیام و اسمعیلیان
۱۹۵
 

فرمانروای آسمانها بحسن صباح نیز راه خطا پیموده است؛ زیرا که خیام بهیچیک از فرمانروایان آسمانها و زمین عصیان ننموده و عصیان حسن صبّاح هم فقط بر فرمانروایان زمین اختصاص داشته و هر دو بوجود فرمانروای آسمانها معتقد بوده‌اند؛ منتهی آنکه این اعتقاد هریک از آنان طرز مخصوصی داشته است؛ ولیکن دکتر عبدالله جودت تصریحی نکرده است باینکه خیام بحسن صبّاح پیوسته است. و چـون نویسنده مادّه خیام در قسم دوم (المنجد) که در آخر همان مادّه میگوید «و نقلها الی الّترکیّة عبدالله جودت» یعنی «رباعیات خیام را عبدالله جودت بزبان ترکی نقل کرده است» مسلّم است که بیانات جودت را دیده و ممکن است که از این بیانات او چنین استنباط نموده باشد که خیام بحسن صبّاح پیوسته بوده که بقول جودت با یکدیگر رفاقت و اتّحاد در همفکری و همکاری داشته‌اند و بدیهی است که این هم اشتباه دیگری است که در این مورد بر اشتباهات دیگر افزوده شده است؛ چه آنکه اتّفاق دوفرد یا دو جمعیت در مخالفت با یک دستگاه با اوضاع و احوال زمان، بطور کلّی مستلزم آن نیست که آن دو فرد یا دو جمعیت در همهٔ افکار و عقاید بنحوی با هم متّحد گردیده باشند که بتوان گفت که هر دو بهم پیوسته‌اند؛ چنانکه در عصر ما هم بسیار اتّفاق میافتد که دو فرد یا دو جمعیت سیاسی یکی از چپ و دیگری از راست در مخالفت با یکدستگاه یا وضع محیط اتّفاق داشته باشند؛ در صورتیکه از حیث سایر افکار و عقاید عمده و اساسی مخصوص بخود دو قطب مخالف یکدیگر بشمار روند؛ یکی در غایت تندی و دیگری در نهایت کندی.

آری، تا اندازه‌ای میتوان تصوّر یا تصدیق کرد باینکه خیام و حسن صبّاح که معاصر یکدیگر هم بوده‌اند در مخالفت با افکار و عقاید محیط و زمان خویش، تا حدّی و بطور کلّی، اتفاق داشته‌اند؛ اما در عقاید و افکار عمده و اساسی خودشان؛ این کجا و آن کجا؟..

خیام، فیلسوفی بوده بتمام معنی و با خصوصیّاتی که در این مجموعه شرح داده شده؛ ولی حسن صبّاح، مردی بوده سیاسی و مذهبی و بغایت متعصّب در کیش و آیین