استعمال میکند که آدمی میخواهد بمتصوّف بودن خود او هم حکم کند مسیو نیکلا در مقدمهٔ کتاب خود، عبارات «Khayyam s, est donné avec passion a l'étude de la philosophie des Soufis»[۱] را باستناد کدام وثیقهٔ تاریخی بکار میبرد!؟. اشتغال و توغّل با مسائلی مانند روح، مادّه، جبر، تفویض، نه امری مختص بمتصوّفان بوده، نه پیش از آنان فقط به (لوکرچیوس)[۲] موهبت شده بوده و نه قبل از او هم به (اپیکور)[۳] انحصار داشته است. این، یک حرکت فکر و عقیده‌ایست که از ازل تا ابد در همهٔ متفکران آزادمنش دیده شده و دیده خواهد شد. چیزی که هست، ظهور خیّام، در شرق با این وضع خارق‌العاده از قبیل روئیدن یک شاخهٔ گل صحرائی است در خارستانی از بیابانهای بی‌آب و علف که بطور غیر مترقبه‌ای برسر راه آدمی سبز شده و هنگام گشت و گذار بپایش میخورد. و خود فتیزجرالد دربارهٔ خیّام چنین اظهار نظر کرده است: «عمر خیّام را از جهه حرّیّت فکر، صراحت بیان و وسعت قریحه، گاهی بشاعر مشهورلانین (تیتوس لوکرس کایوس)، گاهی بشاعر معروف عرب ابوالعلاء معرّی و حتّی گاهی هم به (ولتر) تشبیه کرده‌اند. گرچه خیّام بهر یک از اینها از جهات جداگانه‌ای عاری از شباهت نیست ولی بهیچ یک شباهت کاملی ندارد. لوکرچیوس گاهگاهی به مسلک (اپیکور) یونانی تمایل نموده و کائنات را ماشین خودکار بزرگی تصور کرده که بر اثر تصادفی بوجود آمده و تحت قانون بدون مقنّنی کار کند و بدین تصوّر خـود هـم خرسند گردیده است؛ ولی اساساً حادثات گوناگون دهر را که خود نیز یکی از بازیگران آن بوده با نگاهی سرد و لاقیدی
- ↑ یعنی؛ خیام خود را با خلوص عقیده تسلیم تدقیقات فلسفه تصوف کرده است.
- ↑ Titus Lucretius Caius تیتوس لوکرچیوس کایوس، شاعریست معتقد و مروج افکار و عقاید (اپیکور) که یک قرن قبل از میلاد میزیسته و اثر منظوم و معروفی بنام (طبیعت اشیاء) از خود بیادگار گذاشته است.
- ↑ Epicure حکیم مشهور یونانی که تقریباً سه قرن قبل از میلاد ظهور کرده و سعادت بشر و غایه زندگانی را فقط (حظ و لذت) میدانسته است.
