آراء و عقاید برخی از دانشمندان مغرب زمین
در بارهٔ خیام
ادیب و خاورشناس مشهور (بارتلمی دربلو)[۱] که در سال ۱۶۲۵ در پاریس بدنیا آمده و آشنای زبانهای عبرانی و سریانی و عربی و فارسی و استاد زبان سریانی در (کلژ دو فرانس) بوده و در سنهٔ ۱۶۹۵ وفات یافته، در اثر معروف خود بنام (لغتنامه عمومی)[۲] یا (کتابخانه شرق[۳]) که در ۱۶۹۷ منتشر گردیده، درباره خیام چنین مینویسد «حکیم مسلمانی است که در اواخر عصر اوّل و در اوائل عصر دوّم عمری مانند اولیا گذرانده است». و منظور او از (عصر) یک دوره ده هزار ساله بوده است.
خاورشناس معروف اطریشی (هامّر پور گستال)[۴] که در سال ۱۸۵۶ میلادی درگذشته، از آنجا که مضمون بعضی از رباعیات بنظر او مغایر با شریعت اسلامی درآمده خیام را (ولتر[۵] ایران) نامیده است.
حکیم و مورخ مشهور (ارنست رنان)[۶] که در علم و ادب از دانشمندان عالیقدر فرانسه در قرن نوزدهم بوده، در یکی از آثار خود ضمن بحث از احوال شاعری میان او و خیام مقایسه‌ای کرده میگوید: «او نه شهامت و نه استهزاء تلخ خیام را دارد؛ همان خیامی که شاعر نیهیلیست[۷] محیر العقولی مانند او هرگز قلم بدست نگرفته است» و در (ژورنال آزیاتیک)[۸] بسال ۱۸۶۸ مینویسد: «خیام، شاید جالبترین شخصی است برای مطالعه بمنظور فهم و ادراک اینکه نبوغ آزادمنش ایران زیر سنگینی اصول قطعی و الزامی مسلمانی چه حالی را پیدا کرده است». و نیز در مقاله‌ای راجع به ترجمهٔ رباعیّات خیّام از طرف مسیو نیکلا[۹] برای (سسیته ازیاتیک)[۱۰] نوشتهٔ خیّام را سالوس عنودی نامیده است که در ظاهر متصوّف و در حقیقت رند لاابالی بوده و کفر و الحاد را با الهیّات اسرار انگیز و ریشخند و استهزا را با لامذهبی و بیدینی نهانی
