اما بعد معهود این بود که در ظرف سنهٔ لوی ئیل جلد پنجم کتاب مرآت‌البلدان ناصری که از حرف حاء شروع میشود و حاوی شرح جغرافی ممالک محروسه و تورایخ متعلقه بآن میباشد نکاشته و طبع شده در اوایل سال خیرمآل ئیلان ئیل بشرف مطالعه دانشمندان مملکت و طالبان علم و درایت مشرف آید اما از انجا که مقصود استقضای کامل و استکمال آن بود تا پس از تدوین جامع کلیات بل مجموعهٔ جزئیات نیز باشد بعبارة اخری از امکنه و محال و ابادانیهای ماضی و حال بقدر امکان چیزی نماند که قلمداد بنان بنیان نکردد شرح هر موضوعی بطور مشبع ایراد شود و بسط هر موقعی بوجه لایق سمت نکارش یابد و حصول این مقصود موقوف بفراهم آوردن اسباب وافی و اسناد کافی بود و مدت استکشاف در آن دخیل و مهلت استقرا مانع تعجیل لهذا این اقدام را بشهور و ایام سنهٔ هزار و سیصد هجری محول داشت و برای آن اوقات کذاشت اکر بمانیم و بار زندکانی را بدان منزل رسانیم
اما در ضمن تحصیل آن لوازم با وجود مشاغل مهم باز خود را از متعطلین میدید و بدینواسطه خاری دریای خاطر مخلید طبیعت که با بیکاری مانوس نبود احساس تحسر و افسوس مینمود شباهنکامیکه خیل خیال ابواب خواب را دریده مسدود کرده و لشکر اندیشه بر کشور دماغ از هر طرف هجوم اورده با خود کفتم بنای حیات بر آبست و هستی ما چون وجود حباب شک نیست که بسی نپاید و اعتماد را نشاید تا زمام فرصت و لجام توانائی بچنک است چه جای تعلل و درنک است تمثالی باید ساخت و نقشی باید پرداخت که از ما باز ماند و آیندکان را فیضی رساند در زمانیکه کلیه امور عالم را میل بانتظام است و مهام کیتی را حله و زیور نظام تواریخ فارسی را غیرمنتظم داشتن و سوانح هر سالی را مبهم و غیرمعین کذاشتن نوعی از قصور است و قسمی از سستی و فتور چه زیان اکر در ضمن جمع‌آوری اسباب مرآت‌البلدان اینکار نیز صورت پذیرد و در مضمار انتشار جولان نموده بر مجلیان میدان مسابقت سبقت کیرد در زمان این خیالم پسند آمد و خاطرم بانجام آن نیازمند برای نکارش تاریخی منتظم از اول هجرت سید عالم و نبی خاتم صلی الله علیه و اله و سلم دامن همت بر کمر زدم و مصمم اتمام آن شدم حوادث عمده و سوانح معظمهٔ تمام روی زمین را بی‌اطناب ممل و ایجاز مخل بعبارتی سلیس و روان سهل و آسان نکاشتم و برای صحت اسناد و روایات و تطبیق سنوات نظر دقت و اهتمام را محصل کماشتم و با انکه اختصار منظور بود هر جا که حاجت ببسط داشت از آن بطور اهمال نکذشتم و شرحی که ایضاح مطلب بدان محتاح بود نوشتم و فقط وقایع را محصور و محدود بشرح سلطنت سلاطین و جنک و صلح آنها و امثال آن سوانح ننمودم بلکه هر کونه حوادث را از قبیل تولد و ارتحال علما و اعیان ممالک و اختراعات و انکشافات و وقوع زلازل و طوفان و طغیان میاه و بروز امراض عمومی و سقوط صواعق و ظهور عجایب حتی بعضی از خسوف و کسوف و غیرها را بر آن مزید نمودم تا مجمع فواید و مجموعهٔ مواید بوده مقبول طباع بوده باشد و قابل انطباع
و از آنجا که در ممالک اسلامیه شیدالله ارکانها از صدر اسلام تا کنون دو قسم فرمانفرمائی در کار بوده یکی حکمرانی مذهبی بعنوان خلافت دیکری حکومت اسلامیه باسم سلطنت این کتاب را در دو جلد قرار دادم جلد اول را که عبارت از همین دفتر باشد بانقراض و زوال دولت خلفای بنی‌عباس که اشهر خلفا میباشند ختم کردم و جلد ثانی را از استیلای هلاکوخان و طایفه مغول بر اینممالک شروع نموده بآخر هذه‌السنه ئیلان ئیل خیریت دلیل میرسانم
