دنیا مسلم است که ایرانی ادارهٔ ملک و ملت خود را منظم نمی‌کند، همین‌طور می‌ماند و منقرض می‌شود… «بوکل» معروف در تاریخ «سیویلیزاسیون» انگلستان می‌گوید: هوای مملکت و عقاید مذهبی هرملت مقیاس ترقی آیندهٔ آنهاست. اول وسیلهٔ تحریک غیرت و کفایت نوع بشری احتیاج و صعوبت زندگی معیشت اوست، و اول نتیجهٔ غیرت و کفایت وضع قوانین و استقرار آزادی و اطمینان مال و جان است، بعد از آن بالطبع رفع احتیاج و دفع موانع صعوبت، خود به خود به عمل آید، هرگاه جزایر انگلیس در ناف محیط اطلس محصور آب نبودی تا هزار سال دیگر عمل کشتیرانی عمومی نگشتی، و کشتیهای ماهیگیری آنها از طراده به سفینهٔ کوچک و متدرجاً وسیع و بزرگ و بادبانی و بالاخره به کشتیهای بخار مختار‌الحرکه تبدیل نیافتی. اگر در جزایر آنها زغال سنگی پیدا نشدی، و اراضی غیر مخصوبه، که درخور تغذیهٔ کافی سکنه نبود، ایشان را مجبور به جلب طعام از اراضی دور نمی‌نمود، تحصیل اسباب مبادله و مصرف نمودن محصول زغال، آنها را ارائه به احداث کارخانجات و حمل مال‌التجاره و سیاحت بحار و کشف جزایر و حفر معادن و تصاحب هشتصد کرور تبعه و قسمت چهارم همهٔ خشکی روی زمین نمی‌کرد. بعد از توسیع تجارت و کثرت کارخانجات و زیادی مستملکات، لزوم استادان ماهر و رجال عالم و کافی و صادق، و در مرکز مملکت تشکیل ادارهٔ محیرالعقول سلطنت مشروطه، و از جرّ[۱] یک ملزوم تعاقب لزوم دیگر ملت را به احداث مدارس و مکاتب و تولید و تربیت علمای علم معاش و اخلاق، که ملت خود را صد سال قبل از وقوع به حوادث آینده مطلع و مسبوق نمایند، نمی‌نمود و مردی چون «غرامویل[۲]» از
