عمومی گردد. بعد از اتمام شدن خط بغداد، اگر از شهر ارومی[۱] بیست فرسخ راه آهن بسازیم و وصل راه بغداد نمائیم، از تبریز روز دهم به مکه معظمه و روز سوم به کربلا و نجف اشرف می‌رویم. در هیجده روز اعمال حج و زیارت عتبات عالیات را تمام به انجام رسانیم و به خانه برگردیم، حوادث سفر خودمان را به احباء و اقوام حکایت می‌کنیم. آیا به خیال احدی از نیاکان و اجداد ما امکان این محال خطور می‌نمود؟ یا اینکه حالا که بنده می‌نویسم به تصور اکثر جهال می‌گنجد؟! و همه اینها را افسانه و گویندهٔ او را دیوانه نخواهند شمرد؟! اگر اینها چنین است و چنان خواهد بود، بفرمایید ببینم که عواید و قواعد هزار سال قبل به اقتضای امروزی ما نسبت بینا و کور و ظلمت و نور نیست؟! همهٔ شرایع آسمانی و قوانین زمینی فقط برای سهولت زندگانی بشر وضع شده! وقت است که ما قدری خدا و رسول را بشناسیم، معنی احکام را بدانیم، بدعت و تحریف را از اصلاح و تکمیل فرق بدهیم، و معتقد باشیم که همه شرایع و قوانین برای هدایت، یعنی ارائهٔ صراط‌المستقیم زندگی نوع انسانی است نه برای تراشیدن صعوبت و تردید و اشکال و نادانی…
آقا فرمود چه مضایقه، همهٔ اینها صحیح است ولی دو فقرهٔ آخری قربانی و فطره، خود شما می‌دانید که بدعت می‌شود. اساساً قول شما از تقسیم امروزی قربانی و فطره بسیار خوب، همه‌کس فهم و واضح است اما از ما هیچ‌کس دور این کار نگردد. زیرا که ما نیز به رقابت همدیگر، که وسیله اسباب شورش جهال را به دست مدعی ندهیم، در اکثر جا امساک می‌کنیم. واضح بگویم؛
وقتی شخصی مکتوباً از من استفتاء نمود که ما پشم و پنبهٔ خودمان
- ↑ رضائیه امروزی.
