در باب این رسائل نظر خود را اجمالاً در فهرستی که بر آن قرار داده‌ایم گفته‌ایم و تکرار میکنیم که این مجموعه را بچهار بخش میتوان کرد:
۱– آنچه بیقین میتوان گفت بقلم شیخ است و آن کتاب نصیحةالملوک است و رسالهٔ عقل و عشق و رسالهٔ انکیانو، کتاب نصیحةالملوک و رسالهٔ انکیانو بیک روش است و معلوم میشود که شیخ خواسته نکاتی را که مخصوصاً در بوستان بشعر فرموده با زبانی ساده‌تر برای امرای ترک زبان بگوید.
رسالهٔ عقل و عشق هم در پاسخ سؤال منظوم یکی از دانشمندان معاصر سعدی بنام سعدالدین النظریست[۱] و بهمین مناسبت در نسخهٔ نفیس آقای دانش خراسانی که آن را در مقدمهٔ غزلیات وصف کرده‌ایم در صدر رساله نوشته شده «رسالةالنظریه» و عباراتی که در آخر رساله در این نسخه است بعین نقل میشود: «تمت الرساله فی العقل و العشق فی جواب الصدر الکامل المتبحر المحقق ملک الشعراء سعدالملة والدین النظری غفرالله له و لوالدی و کتبه العبد عبدالصمد بن محمدبن محمود اصلح الله شأنه و غفرله و لوالدی فی شهر رمضان احدی و عشرین و سبعمائه»، و باید بگوئیم که در دو نسخهٔ بسیار قدیم رسالهٔ عقل و عشق و نصیحةالملوک کتابت شده ولی رسالهٔ انکیانو درین نسخه‌ها نیست و ممکن است سقط شده باشد و این خود دلیلی دیگر بر صحت انتساب این رسائل است بشیخ سعدی. نکتهٔ که لازم است یاد کنیم اینست که مندرجات کتاب نصیحةالملوک در نسخه‌ها تقدیم و تأخیر داشت و برای اینکه جمله‌ای سقط نشود و مقابلهٔ نسخ سهل گردد مطالب را بوسیلهٔ اعداد جدا کردیم.
- ↑ در نسخهٔ اصل این کلمه بی‌نقطه است و علیهذا ممکن است هم نظری خوانده شود و هم نطنزی، و چون نسخهٔ که این کلمه را دارد منحصر است تصحیح آن ممکن نشد.
