از بختیاریها با اصرار درخواست که مالیات سال بعد را هم یکسال پیش بدهند و گویا آنها نیز یکسال دادند البته مظفرالدینشاه درین بین انگلیسها را هم بی نصیب نگذاشت. در سال ۱۳۲۱ یک فقره ۱۹۰ هزار لیره انگلیسی و سال بعد هم صدهزار لیره دیگر از آنها (باسم قرض هندی) قرض کرد و عایدات شیلات بحر خزر را نزد آنها گرو گذاشت که مجموع این دو قرض اخیر مبلغ ۲۹۰ هزار لیره شده بود و جمعاً معروف به قرض شیل شد و در آن شرط شده بود اگر عایدات شیلات هم برای استهلاک آن کافی نباشد عایدات تلگرافخانه و اگر آنهم کافی نشود عایدات گمرکات جنوب نیز در گرو آنها باشد و باین ترتیب گمرکات بنادر جنوب هم گرو انگلیسیها رفت و انگلیسها البته باین ترتیب خیلی مایل بودند از این جهت که در قرض اول روسها هم تمام عواید گمرکات ایران الا گمرکات جنوب در گرو روس رفته بود و البته وقتی گمرک گرو میشد معنیش این بود که وقتی بقدر کفایت وصول نمیشد خود آنها برای وصول در گمرک مأمور میگذاشتند. بعد؛ باز علیالاتصال از بانک روس و بانک شاهنشاهی بعنوان حساب جاری و بعد بعنوان مساعده از بابت استقراضی که قرار بود از دولتین روس و انگلیس بگیرد مبالغی پیدرپی گرفت. این مساعدهها با تنزیل صدی هفت بود. مجموع قروض حساب جاری به بانک شاهنشاهی که در سنه ۱۳۲۸ قمری یککاسه شد قریب سه میلیون و چهارصد زار تومان شده بود و مجموع قروض یک کاسه شده در سنه ۱۳۲۹ قمری شش میلیون تومان بود. مساعدههای مشترک روس و انگلیس و بعضی از انگلیسها تنها هشتصد و پانزده هزار لیره انگلیسی شده بود. علاوه بر همه اینها و انواع قروض عندالمطالبه به بانکها رسم عجیبی احداث شد که دولت
برگه:Khatabeh-Taghizadeh.pdf/۱۲۱
ظاهر