خارجی نداشته است؟
ج- البته قرضهای متفرقه از بانک انگلیسی در ایران که همان بانک معروف ببانک شاهنشاهی بود کرده بودند و همچنین قروض جاری بالنسبه جزئی از بانک روس کرده بودند که خود تفصیلی دارد ولی اولین قرض معتدبه همان قرضی بود که در سال ۱۳۰۹ قمری از بانک شاهنشاهی برای ادعای غرامت به تالبوت نام صاحبامتیاز انحصار دخانیات معروف به رژی استقراض نمودند و این قرص در گردن ایران بود تا سنه ۱۳۱۷ که اولین قرضی که از روس بمبلغ بیست و دو میلیون و نیم روبل گرفتند و از شرایط آن این بود که از همین مبلغ پانصدهزار لیره قرض بانک شاهنشاهی را بپردازند ولی داستان خوشمزه این است که بعد از دو سه سال که دوباره مظفرالدینشاه قصد سفر مجددی باروپا داشت در سنه ۱۳۲۰ یازده میلیون روبل از روسیه قرض گرفت و آن مبلغ را در طی مسافرت خود خرج کرد و چون آن وجه هم تمام شد و شاه متصل پول میخواست از صرافهای داخلی مانند جهانیان و اربابجمشید و اتحادیه و غیرهم هرچه ممکن بود گرفت و قبل از آن هم باز وقتی در فرنگستان بود و باز بیپول شده بود درصدد برآمد بیک تدبیری (!) از فرانسویها مبلغی بدست بیاورد یعنی بنام قرض پولی بگیرد سپس بآنها گفت ما توپ شنیدر میخواهیم و بدین ترتیب سه میلیون و کسری فرانک توپ از آنها خرید و پنج میلیون قبض داد و مابقی را نقداً تا میزان پنج میلیون از فرانسویها گرفت و همه را خرج کرد و در بازگشت بایران هم وقتی بایروان رسید از تجارتخانه تومانیانتس صراف ارمنی مبلغی گرفت بعد بنا بر آنچه شنیدهام از لیانوزوفها که امتیاز شیلات را داشتند حق امتیاز سه ساله را پیشکی با صرف نظر از نزول آن گرفت سپس باز از قراریکه شنیده شده