روایت‌کننده: آقای دکتر کریم سنجابی
تاریخ مصاحبه: پانزدهم اکتبر ۱۹۸۳
محل مصاحبه: شهر چیکو- کالیفرنیا
مصاحبه‌کننده: ضیاءالله صدقی
نوار شماره: ۳
در این زمان، فکر اول رضاخان سردار سپه نخست‌وزیر این بود که جمهوریت در ایران به وجود بیاورد و خود او رئیس‌جمهور مملکت بشود. علاوه بر نیروی نظامی که در اختیار مطلق او و علاوه بر نمایندگان صوری مجلس که تسلیم محض بودند، عده کثیری از هوچی‌ها و سردمداران مجلات و روزنامه‌نگاران را هم پیرامون خود جمع کرده بود که از آن جمله یکی آن هوچی‌ها و عوامل خودفروخته‌ی او علی دشتی مدیر روزنامه شفق سرخ بود که مقالات ضد احمدشاه و علمداری‌اش برای جمهوریت معروف و مشهور است. نهضت جمهوری‌خواهی رضاشاه را من درست به خاطر دارم. در آن تاریخ من دانشجوی مدرسه سیاسی بودم. این قیام به قدری نزدیک به کامیابی شده بود که هرکس تصور میکرد در ظرف چند روز دیگر به نتیجه میرسد و جمهوریت اعلام میشود. ولی در برابر آن مقاومت سختی از طرف مردم شد که بعضی از زعمای مملکت مخصوصاً مرحوم مدرس و اقلیت مجلس و بعضی از روحانیون بزرگ قم محرک آن بودند. یاد دارم در اجتماعی که آن روز علیه رضاخان میشد، عده فوق‌العاده کثیری از مردم در میدان بهارستان جمع شده بودند که به ناگهان قزاق‌ها حمله آوردند و مردم را با شدت و خشونت هرچه تمامتر مضروب و پراکنده کردند که به خود من هم در آن جریان ضربتی وارد آمد. ولی رضاخان در آن روز با عده نظامی وارد مجلس شد و دستور داد مردمی را که داخل مجلس بودند، بکوبند و بزنند و بیرون کنند.
س- یعنی نمایندگان را؟
