و امور که مربوط به اشخاص دیگر است، اشتباهاتی وجود داشته باشد. اما این اشتباهات از روی عمد و سوءنیت نیست. آنچه را میگویم صادقانه است، هرچند ممکن است منطبق بر واقعیات نباشد. در مسائلی که خود من وارد بوده‌ام البته کوشش می‌کنم آنچه را روشن‌تر بیان نمایم و در صداقت آنها تأکید دارم. س- بسیار ممنون خواهم شد. ج- راجع به رضاخان که الان صحبت بود، باید بگوییم آنچه در دوران عمر ما و حتی نسلهای پیش از ما بر مملکت ما و ملت ما گذشته، ناشی از موضع و موقعیت جغرافیایی ما است که از یک‌طرف در جریان قرن نوزده در طول دوهزار کیلومتر مجاور شده‌ایم با یک امپراتوری متجاوز و استعمارگر مثل امپراتوری تزار که قسمتی از سرزمین اصلی ایران را تصرف کرد و ضمیمه خود نمود و اگر تجاوز بیشتر نکرد و وصیّت‌نامه معروف و مشهور پطر کبیر را برای رسیدن به دریای گرم و خلیج‌فارس عملی نساخت به سبب برخورد و تصادم با یک امپراتوری نوظهور دیگری بود که امپراتوری صاحب شبه قاره هندوستان باشد.از طرف دیگر، سرتاسر جنوب کشور ما بر ساحل خلیج‌فارس و دریای عمان قرار دارد و مشرف بر این نواحی است که مخزن و منبع یکی از بزرگ‌ترین منابع انرژی دنیا است و راه عبور این منابع به جهان غرب و به جهان صنعتی است. همین موضع و موقع جغرافیایی حوادث ایران را در تمام دوران عمر ما و شاید مدّت‌ها قبل از عمر ما تحت تأثیر خود قرار داده است. اگر بر آنچه که در عمر ما گذشته است نظر و تأمّل کنیم، از قبیل حوادث مشروطیت، قضایای جنگ بین‌الملل اول، اشغال ایران در جنگ بین‌الملل اول، قضیه کودتا ۱۲۹۹ و دیکتاتوری رضاشاه و اشغال ایران در جنگ بین‌الملل دوم، نهضت ملی مصدق و ملی شدن صنعت نفت و کودتای مجدد ۱۳۳۲ و دیکتاتوری محمدرضا شاه و قضایای دیگری که منجر به انقلاب اخیر ایران شد، درمییابیم که سرچشمه و علّت اصلی تمام آنها مربوط به همین موضع و موقع جغرافیایی بسیار حساس برای خود مملکت ما و برای جهان است. این موقعیتی است که از لحاظی هم ممکن است به ما قدرت بدهد و سودمند باشد و هم از جهاتی پر از مخاطره باشد. پیشامد رضاشاه هم در حقیقت خودش یک مرحله از مراحل همین موقعیت جغرافیایی است. برای توضیح این نکته، به نظرم لازم میآید که بحث طولانی‌تری بکنیم
