طبقه‌ای از اجتماع را که بر اثر اصلاحات وی زیان دیده بود جزو مردم – به معنی وسیع کلمه – آورده است واین شیوهٔ کهنهٔ مخالفان پیشرفت است. معهذا کتیبهٔ بهیستون واجد اهمیت است. زیرا برنامهٔ منفی و به اصطلاح تخریبی گئوماتا را مکشوف می‌سازد.(ص ۶–۵۲۵) بدیهی است اگر هواخواه نظر انجیل که می‌گوید «از مستمندان هم اخذ می‌شود» نباشیم باید گفت از دارا می‌توان چیزی گرفت. توانگران و یا دارایانی که گئوماتا می‌توانست چیزی ازیشان اخذ کند عبارت بودند از جماعت – به صورت کلی. و یا افراد متمول. جماعت البته می‌توانست صاحب دامها و مراتع و اموال غیر منقول باشد [...] از مراتب فوق چنین نتیجه می‌گیریم که صحبت بر سر مراتع و دامها و بردگان خانگی بزرگان عشیرتی محلی است. همچنانکه اندکی بالاتر حرف بر سر معابد بزرگان محلی مزبور بوده(ص ۵۳۱) ... بنابراین بزرگان عشیرتی محلی از اصلاحات گئوماتا زیان دیدند و عموم افراد آزاد جماعات از آن سود بردند. این استنتاج کاملاً با گفتهٔ هرودوت مبنی بر اینکه «گئوماتا مردم را از مالیات سه ساله و خدمت سپاهیگری معاف کرد – و اقدامی بعمل آورد که بیشتر به حال آزادگان عادی نافع باشد – موافق است (ص ۵۳۲).» پایان نوشتهٔ دیاکونوف[۱].
اگر اندکی در ترسیم سیمای این اولین روشنفکر تاریخ باستانی – اما غیر افسانه‌ای – درنگ کردم به این دلیل است که از پس او چه
- ↑ هراجعه کنید به «تاریخ ماد» تألیف ا. م. دیاکونوف. ترجمهٔ کریم کشاورز. بنگاه ترجمه و نشر کتاب. تهران ۱۳۴۵. اما فراموش نکنید که این کتاب را بی‌مراجعهٔ دقیق به نظر انتقادی و مفصل (۳۶ صفحه) دکتر محمدعلی خنجی که به صورت ضمیمهٔ مجلهٔ «راهنمای کتاب» (سال دهم – شمارهٔ سوم – شهریور ۱۳۴۶) درآمد نمی‌توان کامل دانست.
