۳
زادگاه‌های روشنفکری
۱) به جستجوی روشنفکر «خودی» در تاریخ
سؤال این است: آیا درین محیط سنتی (تاریخی – جغرافیایی) خاص که سرزمین ایران باشد، می‌توان برای روشنفکر به معنی عام (فرزانه و هوشمند و پیشاهنگ و رهبر و چون و چرا کننده وناراضی از وضع موجود) و نه بمعنی خاص غربی که در صفحات پیش برشمردم سابقه‌ای نشان داد یا نه؟ کمترین حسن چنین جست‌وجویی این است که نشان خواهد داد آیا برای روشنفکری زمینهٔ بومی و تاریخی داریم یا نه؟ و اگر داریم مثال‌های عالی یا دانی ایشان کدامند؟ و آنوقت در چنین وضعی بازهم روشنفکران اینجا خود را غریبه احساس خواهند کرد یا تافتهٔ جدا بافته یا از آسمان فرنگ افتاده یا غریبه و عامل «متروپل»؟
نخستین کسی را که به معنی عام روشنفکری در تاریخ گذشتهٔ اپران می‌توان سراغ داد «گئومات» است. آنکه در تاریخ هخامنشی به عنوان «گئومات غاصب» معروف است. تاکنون می‌دانستیم که او «مغ» بوده‌استد – یعنی رهبری روحانی – که با استفاده ازشرایط زمانه
