برگه:سبک‌شناسی، جلد ۱.pdf/۲۴

از ویکی‌نبشته
این برگ نمونه‌خوانی شده ولی هنوز هم‌سنجی نشده‌است.
ی
مقدّمهٔ مصنف

کسی متوجه «سبک» و اهمیت آن نبوده، ولی از عصر خاقانی و نظامی ببعد ابتکارهای زیادی از طرف خود آندو و بعد از طرف دیگران در شعر مشهود گردید، پس جای تعجب نیست اگر طریقه و طرز تازهٔ شعر از عصر خاقانی و نظامی مورد توجه واقع شده باشد.

✡✡✡

از عهد صفویه ببعد در کتب تذکره بمفاد معنی «سبک» بر میخوریم - در تذکرهٔ «نصر آبادی» باین مضمون که: «فلان شاعر تتبع اشعار قدما میکند» و یا: «فلان کس بطرز صایب راغبترست» و امثال این عبارات مکرر مصادف میشویم و ملتفت میشویم که در آنعهد شعرشناسان متوجه مدنی «سبک» شده بودند.

مخصوصاً در تذکرهٔ «آتشکدهٔ آذر» در این معنی صراحت زیادتر است و مکرر ذکر «طریقهٔ متقدمین» میکند، چنانکه در بارهٔ «شعله»گوید: «از متأخرین کسی از سیّد مشارالیه بطریقهٔ اعاظم فصحای متقدمین بیشتر آشنا نبوده» و در شرح حال «صفا» چنین نویسد: «اگر چنانچه بطریقهٔ متقدمین آشنا می‌بود از زمرهٔ سخنوران میشد». و گاهی نیز از «سبک» بکلمهٔ «طرز» یا «ادا» تعبیر میکرده‌اند و این دو کلمه بیشتر در میان شعرای هندوستان رایج بوده است.

در قرن ۱۲ هـ «مشتاق» از شعرای اصفهان بخلاف طرز شعرای هندوستان میان بست و بقول «آذر[۱] » و «مفتون[۲] » او نخستین کسی بود که بطرز و طریقهٔ فصحای قدیم شعر گفت و آن طریق را رواج بخشود و از طریقهٔ بیمزهٔ «وحید» و «صایب» اعراض نمود.

مرحوم «هدایت» نیز در مقدمهٔ مجمع الفصحا[۳] اصطلاحات: «طرز ـ طریقه ـ سیاق ـ سبک ـ شیوه» را بهمین معنی مانحن‌فیه مکرر آورده و مخصوصاً نخستین جائی که با لفظ «سبک» بر میخوریم در آن کتابست.

از نتیجهٔ این تحقیقات معلوم میشود که پس از تغییر سبک شعر از شیوهٔ «عراقی» بشیوهٔ «هندی» که در زمان صفویه صورت گرفت، محققان و شعرشناسان باینمعنی


  1. آتشکده آذر معاصر بن ضمن حال مشتاق.
  2. حدایق‌الجنان تألیف مفتون نسخهٔ خطی.
  3. مقدمهٔ ج۱ ص۶-۷