گفتار چهارم
۱-اوضاع کلی بعد از اسلام
از لحاظ تاریخی
ملاحظات تاریخی دوام - نشر پهلوی و حال زردشتیان بعد از اسلام - شعوبیه - ترجمه و نقل کتب فارسی بعربی - مترجمان - تاریخ‌نویسی در عرب - تاریخ‌نویسی بزبان فارسی - ضعف تألیفات فارسی - ترقی تاریخ فارسی در عهد مغول و تیموری و صفویه - شیوع ادبیات باستانی بطریق تزویر و ساختگی - فرهنگ‌نویسی - نشر لغات ساختگی در ادبیات - فارسی سره.
۱-ملاحظات تاریخی
ملاحظات تاریخی ایران در نتیجهٔ جنگهای نهصدساله با روم و فتور و کهولت دین مزدیسنی و انقلاب فکری و سیاسی که از زمان پیروز و رقباد پیداشده بود روی بضعف نهاد و تدابیر خسرو اول و خسرو دوم هم بجائی نرسید و شورش سپاهیان که بی‌شک به پشتوانی اعیان و روحانیان برضد خسرو دوم رویداد، ایران را طوری درهم شکست و ناتوان ساخت که نتوانست در برابر تاخت‌وتازهای پی‌درپی تازیان که لشگرکشی برای آنها هزینهٔ گزافی نداشت و بآسانی میتوانستند بهرسو لشگر بفرستند، تاب بیاورد و با آنکه ایرانیان زیادتر از رومیان ایستادگی و رشادت بخرج دادند، اما زودتر از آنها منقرض گردیدند.
وضع جغرافیائی پایتخت ایران یکی از اسباب بزرگ این انقراض بشمار میآمد و عاقبت آن پادشاهی بزرگ که چندین قرن علم و تمدّن و فرهنگ شرقی را بسبب سازمان بزرگ و معقول خود نگاهداری کرده و از آن پشتوانی مینمود، سرنگون گردید.
اما تمدّن و فرهنگ او از میان نرفت و بر خلاف آنچه شهرت دارد زبان او نیز از تعرّض
