و استراباد شد. در هشتاد و شش مسافرت عتبات اتفاق افتاد، پس از مراجعت میرزاحسینخان بریاست دیوان عدلیه و بعد سپهسالاری و صدارت مفتخر گشت، در سنه ۱۲۸۸ مجاعهٔ سختی روی داد، صدراعظم این بنده را به سرپرستی فقراء مأمور ساخت، بتیفوس مبتلا شدم، شنیدم در حق این غلام دعا فرموده بودند.
پس از دایر شدن مخابره با تبریز دستخط صادر شد که علیقلی رئیس تلگرافخانه باشد.
در همین سنهٔ ۹۰ تدارک سفر فرنگستان دیده شد، حکم شد در رکاب باشم. در سنه ۹۱ تلگرافخانهٔ روس و انگلیس قریب چهل و هفت هزار تومان طلبکار شدند، حکم شد مستوفیالممالک به محصلی حکیمالممالک بحساب رسیدگی کند. بیست و سه هزار تومان قرض دولت شد از بابت مخابرات، بقیه قرض شاهزاده، فردی ممهور بدست فدوی دادند که از آن قرار رفتار کند و مقرر شد مستقلا رئیس تلگرافخانه باشد و امر شد سالی هشتاد هزار تومان از بابت منافع تلگرافخانه تسلیم آجودان مخصوص خازن صرف جیب بکنند.
در سنهٔ ۹۷ اعتضادالسلطنه مرحوم شد، در سرسواری احضار شد و شرحی در پرستاری مدرسه فرمایش رفت. از سیاق مطلب؛ بقرینه غلام و فدوی باید این یادداشت را برای عرض شاه نوشتهباشند.
نقل از روضهالصفاء در زمان محمدشاه چند نفر از اعیان برای تحصیل به اروپا رفته بودند و ضرورت ایجاد مدرسه در مرکز محسوس شدهبود. عباس میرزا معلمین انگلیسی و بعد فرانسوی برای تعلیمات نظامی دعوت کردهبود. جان داودخان مسیحی را به نمسه فرستادند. از دربار اطریش معلمین خواستند بزمان ناصرالدین شاه مدرسه دارالفنون را در ارگ بنا نهادند. معلمین را میرزامحمدعلیخان وزیر امور خارجه در پیشگاه همایونی برده معرفی کرد و چون معلمبن از خارجه بودند مدرسه را تابع آن وزارتخانه می پنداشت. نیابت به فرزند خود داد، عزیزخان آجودانباشی به مناسبت نظام مدرسه را جزء خود دانستند نایبی بر آنکار گذارد. ناصرالدینشاه رضا قلیخان را بشخصه به ناظمی مدرسه انتخاب کرد. پس از میرزا محمدعلیخان، عزیز خان بمداخله افزود، چون وی به سلطانیه مأمور شد محمدخان بیگلربگی به مراقبت در امور نظام نامزد گشت.
رتقوفتق امور مدرسه همان بتوجه رضاقلیخان بودهاست، در سالنامههای اعتمادالسلطنه تاریخچه دارالفنون مفصلا هست. پس از طبع کتب در علوم ریاضی، طبی و نظامی علیقلیخان پدرم به سمت کتابداری منصوب میشود، میرزا یوسف نوری لشگر نویس سر رشتهٔ حساب مدرسه را فراهم میآورد که علیقلی میرزا بریاست مدرسه منصوب شود که بعدها وزیر علوم شد و رضاقلیخان برای مصاحبت مظفرالدینشاه به تبریز مأمور. بزمان علیقلیمیرزا جعفرقلیخان عمو رئیس و محمدحسینخان ناظم دارالفنون[۱] شدند شاهزاده محمدتقیمیرزا آجودان.
در سنهٔ ۱۲۷۵ چهل و دو نفر از جوانان به پاریس برای تحصیل اعزام شدند که در علوم و صنایع تحصیل کنند به سرپرستی عبدالرسول خان.
امروز یکی از خدمتگزاران صدیق و مراقب دارالفنون محمدحسنخان پسر محمدحسینخان ادیبالدوله است که نوهٔ عمهٔ من است. پدر و پسر تا آخر عمر در خدمت به فرهنگ بسر بردند. از محمدحسنخان تاریخچه دارالفنون را خواسته بودم، در ضمن صورتی از دوره خدمت خود یاد آورده بود در این موقع سزاوار است که ذکر از او بشود. این پدر و پسر در خدمات خود ثابتقدم و مراقب بودند.
تولد محمد حسن خان در تهران ۱۲۸۸، در سلام امتحان ۱۳۰۵ نایل به نشان نقرهٔ علمی از درجه ۳ و پانزده تومان مواجب میشود. در ۱۳۱۳ به نشان طلا از درجهٔ اول و رتبهٔ نایب آجودانی
- ↑ در سنه ۱۲۵۸ حسینخان آجودانباشی که به پاریس رفتهبود در معیت کنت سرشی معلمینی را که اجیر کرده بودند در اصفهان بحضور محمدشاه معرفی کرد.