بعضی غزلها یا غیرذلک آنها را مطلقا کالعدم انگاشته بکلّی از آن صرف نظر نمایم[۱]، زیرا که چون این نسخه (یعنی نسخه خ) نسخهٔ کامل تمامی است از دیوان خواجه و خلاصه انتخابی از آن نیست پس هر چه در این نسخه نیست باحتمال بسیار قوی بلکه تقریباً بنحو قطع و یقین الحاقی و اشعار دیگران است که بعدها در دیوان خواجه داخل کرده‌اند، و قرینهٔ قطعی بر اینکه این نسخه نسخهٔ کاملی است از دیوان خواجه نه انتخاب و تلخیصی از آن اینست که باستثنای فقط یکی دو سه غزل هر چه در این نسخهٔ (خ) موجود نیست در هیچیک از سه نسخهٔ دیگر اساس یعنی نسخ نخ ق ر که آنها نیز بغایت قدیمی ولی بی‌تاریخ‌اند نیز موجود نیست پس واضح است که کاتب نسخهٔ خ اشعاری عمداً یا سهواً و غفلةً از نسخهٔ منقول‌عنهای خود حذف نکرده است چه اگر چیزی حذف کرده بود بایستی آنها را یا بعضی
آنها را در یکی از نسخ سه‌گانهٔ مذکور بیابیم زیرا که این سه نسخه چنانکه از مقایسهٔ
- ↑ باستثنای دو چیز: یکی قصاید: مقدّمهٔ جامع دیوان حافظ که چون در آن نسخه و همچنین در سایر نسخ اساس موجود نبوده ولی اصالت آنها تقریباً متواتر است آنها را از روی نسخ دیگر چاپ کرده‌ایم. و دیگر در دو سه مورد بسیار نادر بعضی ابیات متفرقه مشتمل بر نام یکی از ممحودین حافظ را در آخر بعضی غزلها که در جمیع نسخ دیگر از قدیم و جدید موجود بود و از خ مفقود احتیاطاً این ابیات را در جای خود بر طبق سایر نسخ درج کرده‌ایم چه تقریبا یقین داشتیم که این ابیات تخلص بنام ممدوحین معروف خواجه بسا مستبعد است که الحاقی باشد یعنی کسی دیگر آنها را ساخته و بنام حافظ قلمداد کرده باشد زیرا که علاوه کردن این نوع الحاقیات غالباً در اشعار تغزّلی یا عرفانی و نحو ذلک روی میدهد نه در ابیات مدح.
