| عروس خاوری از شرم رای انور او | بجای خود بود ار راه قیروان[۱] گیرد | |||||
| ایا عظیم وقاری که هر که بندهٔ تست | ز رفع[۲] قدر کمربند توأمان[۳] گیرد | |||||
- ↑ قیروان شهر معروفی است در مغرب در مملکت تونس، ولی مقصود از این کلمه در اینجا بقرینهٔ
- ↑
- ↑
«یار مهربان و «فرشتهٔ بحقیقت سروش عالم غیب» واقع نمیشد و رشته کلام از هم نمی‌گسیخت، ولی گویا چنانکه سودی گوید در استعمال کلمهٔ عراق و اصفهان ایهامی منظور بوده و اشارهٔ خفی بوده است باصفهان و نقاط دیگر عراق عجم که اغلب تنقّلات و تحوّلات شیخ ابواسحق در روابط صلح و جنگ خود با امیر مبارز الدّین (که در این قصیده باو نیز اشاره شده) در آن نقاط بوده است،–
چنین است در جمیع نسخ از خطّی و چاپی مگر سودی که اصلاً این بیت را ندارد،– این مصراع اگر «کرم» بهمان معنی لغوی خود یعنی جوانمردی و مردمی باشد هیچ معنی نخواهد داشت چه تعبیر «روضهٔ جوانمردی» و «باغ جوانمردی» اصلاً و ابداً نه شنیده شده و نه هیچ معنیّ برای آن تصوّر میتوان نمود، وانگهی تشبیه جوانمردی بباغ بهشت نیز بکلّی غیر معقول و بی‌معنی است، و از سیاق کلام واضح است که مقصود تشبیه باغی است از شیخ ابواسحق بباغهای بهشت پس بدون شبهه یا «روضهٔ کرم» نام باغی بوده یا باحتمال بسیار قوی‌تر شاید «کرم» تصحیف «ارم» باشد آنهم نه بمعنی معروف بلکه مراد از آن نیز در اینجا بر فرض صحّت این حدس نام باغی بوده از آنِ شیخ ابواسحق، و اگر این حدس صحیح باشد این روضهٔ ارم با «گلستان ارم» که خواجه درین بیت دیگر خود بدان اشاره میکند: در گلستان ارم دوش چو ز لطف هوا زلف سنبل بنسیم سحری می‌آشفت گفتم ای مسند جم جان جهان بینت کو گفت افسوس که آن دولت بیدار بخفت باحتمال بسیار قوی یکی بوده است، و بنابرین هیچ بعید نیست که همین باغ «ارم» امروزی واقع در شیراز (رجوع شود بفارسنامهٔ ناصری ج ۲ ص ۱۶۴) با روضهٔ ارم قدیم یکی باشد یعنی این باغ ارم امروزی یا در همان موضع روضه ارم قدیمی واقع است یا اقلّاً این تسمیهٔ امروزی حاکی و یادگار از همان تسمیهٔ قدیمی باشد که در اذهان مانده بوده است،
چنین است در سه نسخهٔ قدیمی، و لابد این تعبیر اشاره است بلقب شیخ ابواسحق که چنانکه معلوم است «جمال الدّین» بوده است، بجای اسلام بعضی نسخ: تائید، بعضی دیگر: ایّام، برخی دیگر آفاق،
یعنی شرف الدّین محمودشاه اینجو پدر جمال الدّین شیخ ابواسحق و برادران و جلال الدّین مسعودشاه و غیاث الدّین کیخسرو و شمس الدّین محمّد، محمودشاه مذکور در سنهٔ هفتصد و سی و شش بحکم ارپاخان مغول جانشین ابوسعید در شهر تبریز بقتل رسید و نعش او را بشیراز آوردند،
