۳۶
و آن گل بفرستد و جام شراب را از پیالهٔ عرق و شلوار مجلس مهمانی عصر را از شلوار مجلس مهمانی شب بشناسد از دانستن زبان و تاریخ و سیاست مملکت خود و هر مملکت دیگر بینیازست؟
جمعی از ایرانیان بخطا تصوّر میکنند که تمدّن فرنگی جز هوسرانی و تفریح و خوشگذرانی نیست. در فرنگ فاحشه و قمارباز و شرابخوار و عاشق شیفتهٔ صید و شکار و فوتبال بازی و کشتی گیری و مشت زنی فراوانست اما این تمدّن عالی در رقّاصخانه و قمارخانه و میخانه و شکارگاه و بازیگاه و زورخانهٔ اروپا و امریکا بوجود نیامده است. تمدّن فرنگی نتیجهٔ کار مفیدست و بس و بیکاری بر کاری که سودمند نباشد برتری دارد. تفریح و ورزش نیز که لازمست اگر از حدّ بگذرد موجب ضایع شدن وقت عزیزست. اگر همهٔ ایرانیان تنیس باز و ماهیگیر و شناگر و مشت زن و سگ باز شوند نه یک خط از نوشته‌های داروین و کارْل مارْکس بفارسی ترجمه خواهد گردید و نه یک رساله در باب گردش خون تألیف خواهد شد.
هزاران هزار نویسنده و عالم و محقّق و هنرمند که این عمارت مجلّل تمدّن فرنگی را بنا کرده‌اند همهٔ عمر خویش را بخواندن و نوشتن و تحقیق و مقایسه گذرانده‌اند و پیشرفت را جز این راهی نیست. لوتر در مقدّمهٔ کتاب ایّوب از کتب توراة نوشته است که وی و دو تن از دوستانش گاهی برسر ترجمهٔ سه خطّ چهار روز در فکر و تأمل بوده‌اند و این خود از طریقهٔ کار کردن علما و فضلای فرنگ نمونه‌ایست. امّا نکته آنست که طبقات گوناگون ملل متمدّن فرنگی در هر شغل و منصبی که باشند در ساختن این کاخ بلند شریکند و سفرا و سپهداران و حتّی سوداگران و عمّال جزء هم باین کار مدد میرسانند. شاردَن جواهرفروش فرانسوی
