یک حزب بمعنی درست و صحیح آن را نداشته و ندارند بلکه بیشتر بیک جمعیت دوستانه شباهت دارند تا بیک حزب سیاسی دارای هدف و مشی معین. علت این جریان اینستکه هر چند نفر ناراضی که طالب مقام و یا در فکر تصاحب مالی هستند موقتاً گرد هم جمع شده و روزنامه را بعنوان ارگان منتشر و نامی هم بروی خود گذارده و بمبارزه خصوصی بر می خیزند، و چون بیشتر مقامات مؤثر کرسی‌های ریاست را بدین وسیله و روش بدست آورده‌اند از هو و جنجال ابن عده معدود مرعوب شده و در مقام استماله و ارضای آنها بر می‌آیند، مقصود که حاصل گردید روزنامه تعطیل و جمعیت متفرق میگردد. بدین ترتیب هر چندی حزبی تشکیل و منحل می شود و تا هنگامی که سیاست‌های خارجی در امور کشور مؤثر و با نظر آنها کابینه‌ها تشکیل و از کار برکنار می‌گردند طبعاً وضع بدین منوال خواهد بود.
در هر حال چون مبانی سیاسی متمایز و روش اصولی که می‌توان روی آن شالودهٔ تشکیلات حزبی را بنا نهاد از سه و یا چهار اصل تجاوز نمی‌کند طبعاً این تعدد و تنوع را باید دلیل عدم توجه باصول و یک ایدئولوژی مشخصی دانست و باید گفت فقط منافع آنی و خصوصی باعث این تجمع‌ها گردیده است ـ آنچه مسلم است در تمام این مدت و بین همه این احزاب فقط دو یا سه حزب بمعنی صحیح آن تشکیل گردیده و روش روشنی از لحاظ سیاست داخلی و خارجی داشته‌اند ولی در هر حال معرفی این احزاب و جمعیتها و ذکر آمار افراد و موسسین و هدف آنها برای خوانندگان خالی از فائده نبوده و از نظر تاریخ نیز ثبت آن ضروریست.
مطالب زیر را نسبت بهریک از احزاب خواهید دانست:
۱ ـ تاریخ تأسیس ۲ ـ هیئت موسسین و کمیته مرکزی ۳ ـ
