این اعمال مشیرالدوله بسیار مشعشع بود و هر چند اسباب رنجش منفی‌بافان و حتی یکعده از ملیون گردید، اما از لحاظ مصالح اساسی دولت و ادای وظیفهٔ کشور داری محل تأمل نیست که طبق سیاست و صلاح عمل شده بود و شخصیت رئیس دولت بقدری بود که ازین معنی تزلزلی در آن راه نیافت و شکی نیست که شاه نیز با دولت مزبور روابط خوبی داشت، زیرا دولت توانسته بود در برابر متجاسرین فعالیت زیادی بخرج دهد. پس میتوان تصور کرد که اشکال کار او از طرف همسایگان بوده است.
☆ ☆ ☆
روز ۱۷ ذی‌قعدهٔ ۱۳۳۸ مطابق ۱۴ اسد ۱۲۹۹ تقریباً هفت ماه پیش از کودتا جلسهٔ وزرا بطور فوق‌العاده تشکیل گردید، زیرا در مجلس مبعوثان انگلیس به هیئت دولت اعتراض شده بود که بچه مناسبت بدولت ایران از طرف بانک مساعده داده میشود[۱] در صورتیکه هیچگونه عهد و میثاق و قراردادی در بین نیست و همچنین راجع بمصارف قوای نظامی که انگلستان در خراسان و گیلان نگاهداشته بود خاصه راجع بخراسان اعتراضات شدیدی بدولت مزبور شده بود، اینمعنی موجب شد که هیئت وزیران ایران جلسه کردند و عاقبت وعده‌ای در باب قرارداد بدولت انگلیس دادند و دولت مذکور قبول کرد که تا سه ماه دیگر مساعده‌ای را که قبلا به وثوق‌الدوله دادند بدولت جدید بپردازند و قشون انگلیس نیز از قزوین واپس ننشیند، تا قوای دولت ایران جای آن را پر کند. و در این روش دولت ایران مجبور بود. چه هرگاه دولت انگلیس پول نمیداد و از قزوین عقب میرفت بدون تردید قوای متجاسرین تا شهر قزوین و حتی تهران میتاختند!
علت این بازی چه بود؟ گفته میشد که اعزام مشاورالممالک بآن عجله بمسکو و اصرار دولت در ایجاد روابط حسنه با دولت ساویت اسباب نگرانی دولت انگلیس شده بود، چه معلوم بود که ایجاد این روابط با وجود گذشتهائی که روسها نسبت بترک قروض ایران و لغو معاهدات جابرانه و غیره نموده‌اند ـ و مواد ۱۸گانهٔ ۲۶ ژون ۱۹۱۹ نمونهٔ آن بود ـ موجب جلب توجه مردم ایران بسوی روسیه خواهد شد و طبعاً بزیان اخلاقی و اجتماعی انگلستان تمام خواهد گردید و ممکن است برای اجرای
- ↑ در هر ماه مبلغی از طرف بانک شاهنشاهی بحساب دولت انگلیس بدولت ایران مساعده داده میشد و ادارهٔ دولت ازین ممر می‌چرخید!
